Bijna 60 jaar heb ik met onderwijs te maken gehad. Eerst als leerling en student, later als docent. In die periode heb ik van alles meegemaakt. Een aantal ervaringen van mij heb ik ondergebracht in een verhaal. Al die verhalen staan op deze site. Het gaat om de verhalen:
7 Onderwijs in Finland in 2014
Er zijn zo van die begrippen die moeilijk uit te leggen zijn. Uit mijn eigen leertijd herinner ik mij nog hoeveel moeite ik had de begrippen waarden en normen te kunnen plaatsen. Tegenwoordig vertel ik het op de volgende wijze:
Als je in een winkel loopt, zie je dat alle artikelen geprijsd zijn. Die prijs geeft de waarde van een artikel aan. Een fiets kost € 1599, een pakje kauwgom € 1.25. Maar de waarde van artikelen is niet in alle winkels gelijk. Kost een doosje Café Noir bij mijn winkel op de hoek € 3.09, datzelfde doosje kost bij de Dirk € 2.39. Waarde is dus niet een vast gegeven, het kan variëren. Niet alleen van winkel tot winkel, maar ook van persoon tot persoon. De een zal dolgelukkig zijn als hij een dagje op stap mag met koningin Maxima, een ander zal er niets aan vinden. Ikzelf heb eens alle Symfonieën van Gustav Mahler op cd gewonnen. Ik ben daar reuze blij mee, maar voor een ander kan het uitzitten van die muziek een straf betekenen.
Ook in de tijd kan een waarde veranderen. Tegenwoordig krijgen we een rekenmachientje cadeau bij een pak waspoeder. In mijn middelbare schooltijd kostte zo'n apparaat toch al gauw honderd gulden en niet lang daarvoor was het een onbetaalbaar kunststukje. Hetzelfde geldt voor alle elektronische apparatuur. Je ziet een vaste ontwikkeling van heel hoge naar heel lage prijzen.
Wat voor de een waardevol is, kan voor de ander waardeloos zijn. Een knuffel is een goed voorbeeld. Kinderen kunnen zeer gehecht zijn aan een bepaald knuffeldier, zelfs al het volledig uitgelubberd is en al vier keer gerepareerd. Zelf hebben we een keer een hele tour langs kringloopwinkels in omgekeerde volgorde opnieuw gedaan, omdat in een van de winkels een knuffel van mijn kleinzoon was blijven liggen. Een ander ziet het beestje als een vod. Er is dus zoiets als emotionele waarde.
Tot nu toe zijn alle voorbeelden die ik noemde heel concreet. Waarden kunnen ook abstract zijn. We kunnen waarde hechten aan trouw, eerlijkheid, liefde. We kunnen in iemand zijn humor waarderen, of zijn vermogen zich goed te concentreren, of zijn stressbestendigheid. Een probleem daarbij is, dat de grootte van die waarden moeilijk te kwanticeren is, je kunt er slecht een prijskaartje aanhangen.
Als binnen een samenleving dezelfde waarden op dezelfde manier worden gewaardeerd, kunnen ze tot norm worden. Vaak gaat dat gepaard met een vastlegging in regels of wetten. Als wij vinden dat we in het verkeer niet te hard moeten rijden, dan stellen we een maximumsnelheid in van 130 kilometer per uur. Als wij waarde hechten aan het leven van onze medemens, dan maken wij de regel: Gij zult niet doden.
Zodra een waarde een norm is geworden, kan die weerstand oproepen. We overtreden een norm: we rijden door het rode licht, we nemen wraak op de persoon die onze dochter verkrachtte.
Net als waarden kunnen ook normen in de loop der tijd veranderen. Vroeger was je strafbaar als je je in het openbaar in je blootje vertoonde. Tegenwoordig heeft bijna niemand daar nog problemen mee. In dezelfde lijn liggen zaken als drugsgebruik, homohuwelijk en eerbied voor het gezag.
Dat is het grote probleem bij waarden en normen. Het zijn variabele grootheden, veranderlijk en ongrijpbaar. En dat terwijl veel mensen ze juist gebruiken om structuur in het bestaan aan te brengen.